Het gevecht met de Zwarte Hond
Ongeveer dertig jaar geleden was Cees Nooteboom in de staat Maine op bezoek bij vrienden, hij voelde zich niet zo goed, hij was wat duizelig en zijn vrienden raadden hem aan toch naar de dokter te gaan: ‘Dames en Heren artsen, weer schrijvers en acteurs uit uw praktijk, ze zetten u geheid op een verkeerd spoor,’ schrijft hij in Rode regen. Nooteboom beschrijft zijn klachten en de arts denkt dat hij een lichte hartaanval heeft gehad. Echter, uit de test blijkt er niks aan de hand. ‘Bij het afscheid zei Dr. Koepah, terwijl hij mij het cardiogram overhandigde: “You might as well take it with you, in case you have another attack of hysteria.”’
Hetzelfde overkwam de Australische dichter Les Murray, ook hij dacht dat hij een hartaanval had en racete naar het ziekenhuis, waar bleek dat er weinig aan de hand was: een paniekaanval. Alleen waar Nooteboom zijn verhaal op humoristische, speelse wijse vertelt, is de toon van Murray het tegenovergestelde. Killing the Black Dog is het autobiografische verhaal en zijn de gedichten van een dichter die leed aan een hevige depressie.
Depressie is een onderwerp waar ik bekend mee ben; ik zag de verschijning van Murray’s boekje/bundel toevallig een paar maanden geleden op de site van de The New York Times, maar was het weer vergeten totdat J.M. Coetzee er een artikel aan weidde in The New York Review Of Books.
Depressie in de literatuur is zeker niet onbekend, denk aan The Bell Jar van Sylvia Plath, misschien wel het bekendste voorbeeld (misschien ook wel de beste roman over depressie, het heeft niks met het vrouw-zijn te maken of met de jaren vijftig zoals vaak wordt gesuggereerd, maar met de ziekte die voor iedereen even vreselijk is, man, vrouw, wit, zwart etc.). Denk aan de dagboeken van Virgina Woolf, in haar literatuur kwam het niet expliciet naar voren. De mooiste zin over depressie komt van David Foster Wallace, die door zijn depressie geen andere uitweg zag dan zichzelf van het leven te beroven. In zijn verhaal ‘The Depressed Person’ schrijft hij: ‘The depressed person was in terrible and unceasing emotional pain, and the impossibility of sharing or articulating this pain was itself a component of the pain and a contributing factor in its essential horror.’ Murray schrijft in zijn korte autobiografische relaas Killing the Black Dog woorden van dezelfde strekking: ‘I’d always led a crowding mental life, but now my mind became congested, jammed with ideas I couldn’t formulate clearly or nimbly enough, so that they tumbled over each other and made me incoherent.’ En in het gedicht ‘Travels with John Hunter’ staat een strofe over de pijn van het niet kunnen uitspreken van deze pijn:
I also hear when I lay lipless
and far away I was anointed
first by a mild metaphoric church
then by the Church of no metaphors